Endometriozis Nedir?

Endometriozis, üreme çağındaki kadınlarda görülen ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilen kronik bir kadın hastalığıdır. Normalde rahmin iç tabakasını döşeyen dokuya “endometrium” denir. Endometriozis, bu dokuya benzer hücrelerin rahim dışında, yumurtalık, tüpler, karın zarı (omentum) ve hatta nadiren bağırsak, mesane veya akciğer gibi organlarda bulunmasıyla ortaya çıkar.

Bu odaklar her adet döneminde tıpkı rahim içi tabakası gibi hormonal değişikliklere yanıt verir. Kanar, iltihap oluşturur, yapışıklıklara ve ağrıya yol açar. Eğer yumurtalıklarda yerleşirse, içi kan dolu kistler oluşur; bunlara endometrioma (çikolata kisti) denir.

Endometriozis, dünya genelinde üreme çağındaki kadınların %10’unda görülür. Çocuk sahibi olamama (infertilite) sorunu yaşayan kadınlarda bu oran %30–50’ye kadar çıkmaktadır.

Endometriozis Neden Olur?

Kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak birkaç teori vardır:

Retrograd menstruasyon: Adet kanının tüplerden karın boşluğuna geri akması ve rahim içi hücrelerin buraya tutunması.
Bağışıklık sistemi sorunları: Normalde bu hücreler yok edilmelidir, ancak bağışıklık sistemi yetersiz kalır.
Hormonal faktörler: Özellikle östrojen hormonu bu odakların büyümesini destekler.
Genetik yatkınlık: Ailede endometriozis olanlarda risk artar.
Çevresel faktörler: Bazı toksinler, bağışıklık sistemi ve hormonal dengeyi bozabilir.

Endometriozis Belirtileri Nelerdir?

Endometriozis çok farklı belirtilerle ortaya çıkabilir:

Şiddetli adet sancısı (dismenore)
Kronik kasık ve bel ağrısı
Cinsel ilişkide ağrı (disparoni)
Adet düzensizliği
İdrar veya dışkılama sırasında ağrı (özellikle adet döneminde)
İnfertilite (çocuk sahibi olamama)
Şişkinlik, yorgunluk, sindirim sorunları

Bazı kadınlarda hiçbir belirti olmayabilir. Hastalık tesadüfen ultrason veya laparoskopi sırasında fark edilir.

Endometriozis ve Gebelik

Endometriozis, kadınlarda kısırlığın en önemli nedenlerinden biridir. Bunun nedeni:

Yumurtalık rezervinin azalması
Yumurtlamanın bozulması
Yumurtalık ve tüpler arasında yapışıklıkların oluşması
Rahim içi ortamın bozulması
Endometriozisli kadınların yaklaşık üçte birinde infertilite görülür.

Endometriozis Tanısı Nasıl Konur?

Ultrasonografi (USG): Özellikle çikolata kistleri için tipiktir. Çikolata kistlerinin ultrasonografik özellikleri;

Homojen, düşük-orta ekojeniteli içerik (tipik “buzlu cam” görünümü)
İnce, düzenli kist duvarı
Genellikle septasız veya az septalı
İçinde papiller çıkıntı olmaması (olursa malignite düşünülür)
Doppler incelemede genellikle belirgin damarlanma görülmez
Çift taraflı olabilir (%20–30)

MR görüntüleme: Derin endometriozis odaklarını gösterebilir. MR, özellikle rektovajinal septum, uterosakral ligamanlar, mesane ve bağırsak tutulumu için çok değerlidir.

Hipo-intens nodüller/plaklar: T1 ve T2’de düşük sinyalli, düzensiz sınırlı lezyonlar
Rektosigmoid tutulum: Bağırsak duvarında kalınlaşma, lümende daralma
Mesane tutulumu: Mesane duvarında düzensiz hipointens plaklar
Uterosakral ligaman: Kalınlaşma ve nodüler görünüm

Laparoskopi: Hem tanı hem de tedavi için altın standarttır. Gözle görülebilir, biyopsi alınabilir ve odaklar çıkarılabilir.

Endometriozis Tedavisi Nasıl Yapılır?

Endometriozis tedavisi hastanın yaşı, şikâyetleri, kistin büyüklüğü, hastalığın yaygınlığı ve çocuk isteği dikkate alınarak kişiye göre planlanır.

İlaç Tedavisi

Endometriozis odaklarını tamamen yok edemez ama belirtileri azaltır:

Ağrı kesiciler (NSAII): Adet sancısını hafifletir.
Doğum kontrol hapları: Adet düzenini sağlar, ağrıyı azaltır.
Progestinler (dienogest, medroksiprogesteron): Odakların büyümesini baskılar.
GnRH analogları: Yumurtalık hormonlarını baskılar, “yalancı menopoz” etkisi yaratır.
Danazol (nadiren kullanılır): Hormonal baskılama sağlar ama yan etkileri fazladır.

Cerrahi Tedavi

Laparoskopi ile odakların yakılması veya çıkarılması: Ağrıyı azaltır, gebelik şansını artırabilir.

Endometrioma (çikolata kisti) kistektomisi: Kist 4–5 cm’den büyükse önerilir.

Geniş cerrahi (rahim ve yumurtalıkların alınması): Sadece ileri evrede, çocuk istemi olmayan kadınlarda düşünülür.

Cerrahi sonrası tekrarlama olasılığı vardır (%20–40). Bu nedenle çoğu zaman ilaç tedavisiyle desteklenir.

Yardımcı Üreme Teknikleri (Tüp Bebek – IVF)

Cerrahi sonrası gebelik elde edilemezse
Ya da endometriozis ileri düzeydeyse
Yumurtalık rezervi düşükse

Tüp bebek tedavisi gebelik şansını artırır. Küçük ve belirti vermeyen endometriomaların rutin ameliyat edilmesinin tüp bebek başarısını artırmadığı gösterilmiştir.

Endometriozis Hastalığında Takip

Endometriozis kronik bir hastalıktır ve tekrarlama eğilimindedir. Bu nedenle düzenli takip şarttır:

6–12 ayda bir muayene ve ultrason
Gerekirse kan testleri (CA-125, ama tek başına tanı koydurmaz)
Gebelik isteyenlerde yumurtalık rezervi değerlendirmesi (AMH, antral follikül sayısı)

Endometrioziste En Çok Merak Edilenler

Endometriozis kansere yol açar mı?

Çok nadiren, özellikle uzun süreli endometriomalarda kanser riski artabilir ama genel risk düşüktür.

Endometriozis tamamen iyileşir mi?

Hayır, kronik bir hastalıktır. Ama tedaviyle belirtiler kontrol altına alınabilir.

Endometriozis hamileliği engeller mi?

Evet, infertiliteyle yakından ilişkilidir. Ama uygun tedaviyle çoğu kadın gebelik elde edebilir.

Endometrioziste ameliyat şart mıdır?

Her zaman değil. Küçük odaklar ve hafif belirtiler ilaçla takip edilebilir.

Endometriozis tekrarlar mı?

Evet. Cerrahiden sonra bile tekrarlayabilir. Düzenli kontrol ve destek tedavisi gerekir.

Endometriozis, kadınlarda hem yaşam kalitesini bozan şiddetli ağrılara hem de infertiliteye yol açabilen önemli bir hastalıktır. Tanı sonrası tedavi kişiye özel planlanmalı; hastanın yaşı, şikâyetleri ve çocuk isteği mutlaka dikkate alınmalıdır. Özetle;

İlaç tedavileri ağrıyı kontrol eder, hastalığın ilerlemesini yavaşlatır.
Cerrahi tedavi büyük kistler ve ciddi ağrı durumlarında etkilidir.
Tüp bebek tedavisi infertil kadınlarda gebelik şansını artırır.
Düzenli takip ve uzman kontrolüyle endometriozis yönetilebilir, kadınların sağlıklı ve üretken yaşam sürmesi mümkündür.